Blog: Het orde-behoevende brein
De belangrijkste eigenschap van het meest indrukwekkende orgaan dat we kennen is het vermogen om onderscheid aan te brengen in ervaring stromen waardoor er categorieën ontstaan en objecten als objecten begrepen kunnen worden. Vervolgens gebruiken we taal en interpersoonlijke communicatie om de wereld op een geordende wijze met elkaar te delen en interpretaties te normaliseren via opvoeding, scholing, wetenschap en traditie. Dit resulteert onder meer in het formaliseren en voorspelbaar maken van gedrag waardoor een samenleving kan functioneren.
Het ordenen van de werkelijkheid gebeurt niet alleen conceptueel of sociaal, maar wordt ook in de praktijk gebracht door fysieke dingen te maken. Het gebouw is een goed voorbeeld waarbij de materiele wereld in de praktijk wordt opgedeeld in van elkaar gescheiden ruimten met allemaal hun eigen bedoelde functies, maar waarbij ook het onderscheid ontstaat tussen binnen en buiten. Waarom doen we dit eigenlijk?
Uiteindelijk is het dat bijzondere orgaan zelf, het brein, dat een grote behoefte heeft om in categorieën te leven. Zelfs het (laten) bouwen van een eigen woning doen we niet alleen vanwege de lichamelijke behoefte tot bescherming en comfort of de financiële investering.
U kent het vast wel, thuis komen na een lange werkdag vol productiviteit en na het sluiten van de deur van uw woning in elkaar zakken op de bank omdat zowel lichaam als geest nu mogen rusten. De voordeur is in dit geval een portaal naar een hele andere ervaring middels een verandering qua mentale gesteldheid – alleen mogelijk door het symbool van diezelfde voordeur en de handeling die u er op uitvoert. Een gebouw, zei het een kantoor voor werk of een woning voor ontspanning (en andere taken zoals koken en gaan slapen) biedt een bepaalde structuur waar het brein iets aan heeft.
Een ander voorbeeld is te vinden in het feit dat mensen zich beter kunnen concentreren, minder stress ervaren en gezonder zijn in nette geordende ruimten met een goed afgebakende functie zodat men op de ‘automatische piloot’ kan doen wat er gedaan moet worden zonder constante afleiding. Zie https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19934011/
Het probleem
Zojuist noemden we het verschil tussen binnen en buiten, welke het mogelijk maakt om de natuurlijke wereld te onderscheiden van de menselijke wereld; het bos van de stad en brute natuurlijke selectie van de beschaving. De natuur staat daarmee als het ware buiten de ideale wereld die gebouwd wordt door menselijke activiteit. Laten we vervolgens in ogenschouw nemen dat de aan de schijnbaar chaotische natuurlijke wereld opgelegde menselijke orde niet in alle opzichten heel goed heeft uitgepakt voor die natuurlijke wereld.
De natuur wordt historisch veelal behandeld als een grondstof (exploitatie), iets leuks om naar te kijken (domesticatie) of zelfs een bedreiging (vernietiging). Achteraf gezien is het bijna vanzelfsprekend dat een orde ontstaan vanuit menselijke psychische behoeften niet één op één past bij de orde van de natuur. Toch is het nu weer die psychische behoefte die maakt dat we anders om moeten gaan met thema’s als milieuvervuiling en consumptie. Het is immers de mens die gebaat is bij schone lucht, drinkbaar water en gezonde grond en het feit dat deze basale voorwaarden voor leven zo worden geschonden is verkeerd.
De oplossing
- We proberen de schade aan de natuur (in ieder geval in zoverre relevant voor de mens) te repareren en dat mag wat kosten, zowel qua begroting als consumptie keuzevrijheid. Of dit ooit zal lukken blijft de vraag, zelfs als we alle welvaart zouden offeren en wereldwijd op rantsoen zouden gaan leven.
- We ontkennen de (ernst van de) schade in bepaalde mate en lossen alleen de meest onmiddellijke problemen op. Denk aan het verhogen van dijken, het extra filteren van drinkwater of misschien wel het dragen van speciale mondmaskers in de toekomst, zoals deze: https://www.ao-air.com/
Optie 1 kan betekenen dat iedereen minder te besteden zal hebben en als consument dus minder keuzevrijheid heeft. Marktwerking functioneert zelden goed voor lange termijn doeleinden op een wereldwijde schaal aangezien de logica is geconcentreerd rondom een relatief snelle behoeftebevrediging voor het individu. Zeer veel zal dus in gang gezet moeten worden met publiek belastinggeld. Deze optie zou op den duur het opheffen van het radicale onderscheid tussen beschaving en natuur kunnen faciliteren.
Optie 2 kan in eerste instantie veel minder geld kosten en omdat er een grote behoefte zal zijn aan waarde creatie (er zullen immers nieuwe dingen waardevol gevonden worden, zoals het genoemde water filter) zal er niet per se veel economische schade hoeven te zijn in de landen die zich die waarde kunnen veroorloven. In landen die hier niet onder vallen zal de ramp echter sowieso groot zijn, iets waartoe de beter gesitueerde landen zich zullen moeten verhouden. Deze optie maakt het onderscheid tussen beschaving en natuur dieper.
Wat betekent dit voor mij?
Hoe te leven is altijd een keuze, maar het is hoe dan ook geen gemakkelijke. Misschien is er wel een optie 3 waarbij we achterover leunend kunnen wachten op die nieuwe tech-startups die met hun uitvindingen CO2 wereldwijd op gaan slaan, fijnstof uit de lucht zullen filteren en ons bloed kunnen ontdoen van PFAS en microplastics, gratis voor iedereen! Deze optie is waarschijnlijk een illusie en dus zullen we op tamelijk radicaal andere wijze door moeten.
Afval scheiden, geen voedsel verspillen, zuinig omgaan met water en energie, elektrisch rijden (indien mogelijk) en gezond leven zijn bekende voorbeelden van wat individuen kunnen doen om de groei van het externe probleem te vertragen zonder daarbij deel te nemen aan een serieuze paradigma verschuiving. Dit is goed en nuttig, maar het belangrijkste is misschien wel het niet langer zien van de natuurlijke wereld als een grondstof die voor ons klaar ligt om opgegraven of op een andere manier gewonnen te worden (zie onze eerste blog tekst voor een uitgebreide behandeling van dit onderwerp). Het categoriserende brein moet zich realiseren dat het niet alleen leeft in de orde die het zelf heeft aangebracht, maar ook in de orde die van nature al bestaat en de ontwikkeling van dat brein mogelijk heeft gemaakt.
Misschien moeten we proberen ons meer te vereenzelvigen met de natuur, zelfvoorzienend worden en zelf dingen leren te repareren en nieuwe dingen te maken van bv. hout. Zoals we de wereld om ons heen hebben gecategoriseerd hebben we dit ook gedaan met onszelf en elkaar. Mensen zijn daardoor steeds meer gespecialiseerd geraakt en kijken voor de eenvoudigste spulletjes op bol.com in plaats van de eigen gereedschapskist.
Binnen en buiten, de ordelijke beschaafde wereld en de wilde natuur zijn lang niet zo radicaal verschillend als onze manier van leven een buitenstaander zou doen vermoeden. Ook dit onderscheid is in feite een illusie. Wat we ons allemaal zullen moeten realiseren, iets wat de jonge generaties overigens al doen, is dat het schaden van de natuurlijke wereld (die nu dus in essentie wordt gezien als gescheiden van de mens) eigenlijk het schaden is van onszelf.